برای برنامه ریزی راههای موثر در پیشگیری از اعتیاد، ابتدا باید علل و عوامل موثر در شروع مصرف و اعتیاد به مواد را در نوجوانان و جوانان شناخت. عوامل ژنتیكی، شخصیتی، پسیكوپاتولوژیك،فارماكولوژیك، خانوادگی، محیطی و اجتماعی همگی دراتیولوژی سوء مصرف و اعتیاد موثر هستند و عوامل متعدد درمقابل بایكدیگر به سوء مصرف و سپس اعتیاد منجر میگردند.
برای انتخاب و به كارگیری مناسب استراتژیها، دانستن نیازها و مشكلات و پتانسیلها و توانائیهای اجتماعی ضروری است. اجرای هربرنامة پیشگیری به شناخت دقیق منطقه،بررسی كامل وضعیت بهداشتی و روان شناختی و بررسیهای همه گیرشناسی بستگی دارد تا به این وسیله عوامل موثر بر مصرف مواد آشكار شود. به عنوان مثال، باید شایع ترین نوع مادة مصرف و گروه سنی افراد در معرض خطر، موقعیتها و محلهای مصرف، باورهای نادرست وعوامل مخاطره آمیز، امكانات و منابع موجود را شناخت و براساس آن مدل فعالیتهای پیشگیری را تعیین نمود. تحقیقات نشان داده اند كه نمیتوان یك روش واحد را به عنوان بهترین روش برای همه افراد و گروهها انتخاب نمود. بهره گیری از استراتژیهای مختلف برای تاثیر برشیوع اعتیاد ضروری است زیرا عوامل متفاوتی در ایجاد اعتیاد موثرند.
مهمترین استراتژهای پیشگیری از اعتیاد كه درجهان از آنها استفاده میشود عبارتند از :
1- آگاهسازی افراد در مورد خطرات و مضرات مواد
2- افزایش مهارتهای زندگی مانند مهارت تصمیم گیری، حل مسئله، ارتباطات اجتماعی
3- تقویت فعالیتهای جایگزین به جای مواد برای ارضای نیازهای روانی اجتماعی نوجوانان وجوانان
4- مشاوره و مداخلة حین بحران، دربحرانهای مختلف در طول زندگی
5- ارتقاء فرهنگی و مذهبی
6- تقویت قوانین و مقررات مبارزه با مواد
7- درمان معتادان برای جلوگیری از سرایت اعتیاد
استراتژیهای فوق در قالب فعالیتهای زیر مورد بحث قرار میگیرند:
1- فعالیتهای متمركز برفرد
2- فعالیتهای متمركز برآموزش و آگاه سازی والدین
3- فعالیتهای متمركز برمعلمان ومدرسه
4- فعالیتهای پیشگیری بااستفاده از رسانهها
5- فعالیتهای پیشگیری از طریق محلهای كار و مكانهای تجمع
6- فعالیتهای پیشگیری با استفاده از شبكة مراقبتهای بهداشتی اولیه
7- وضع واجرای قوانین و مقررات