باستانشناس دریایی، جان هندرسون امیدوارست کاوشهای تازه به کشف رازهای شهر باستانی پاولوپتری منتهی شوند. محبوبه عمیدی: در سواحل جنوبی یونان، نزدیک نیپولیس (نام باستانی شهر ناپل) و در عمق چندین متری آب، باستانیترین شهر زیردریاها، پاولوپتری آرمیده است. این شهر که اولینبار در دهه 1960 / 1340 کشف و نقشهبرداری شد، اولین شهر زیر آب است که به صورت دیجیتالی و سه بعدی کاوش خواهد شد. خبرنگاران نشریه نیچر به سراغ جان هندرسون در دانشگاه ناتینگهام انگلستان رفتهاند تا اطلاعات بیشتری در مورد این کار به دست بیاورند. پاولوپتری را چطور میشود توصیف کرد ؟ این سایت، منطقهای به وسعت تقریبی 500 مترمربع است که حدود 50 تا 60 متر از کرانههای ساحلی خلیج ناپل فاصله دارد و در عمق 3 تا 4 متری آب دریا واقع شدهاست. این منطقه شامل چندتایی خیابان، حدود 15 ساختمان که هر کدام سه یا چهار اتاق دارند، مقبرههایی در دل سنگها و مناطق محصورشده توسط آنها میشود. احتمالا چیزهای دیگری هم در این شهر وجود دارند، اما سالهاست که کاوشی در منطقه صورت نگرفته و به همین دلیل ما اطلاعات بیشتری در مورد آنها نداریم. بعضی از ویرانههای این شهر متعلق به حداقل 2800 سال پیش از میلاد هستند، اما در مورد شهر فکر میکنیم پاولوپتری باید در دوره مسینی( آخرین دوره عصر مفرغ) یعنی حدود 1600 تا 1100 سال پیش از میلاد مسیح ایجاد شده باشد.
به این دلیل که شهر در آب غوطهور شده، امکان کشاورزی در آن یا ساخت مجددش وجود نداشته است. دقیقا به همان شکلی باقیمانده که غرق شده است، کف این شهر دچار فرسایش شده، اما به عنوان مثال هنوز سنگهای کنار درهای ورودی خانهها یا سنگهای آسیاب بدون هیچ تغییری وجود دارند. آیا شهرهای دیگری هم مانند پاولوپتری در جهان وجود دارند ؟ با اینکه پاولوپتری باستانیترین شهر غرقشدهای است که میشناسیم، بدون شک شهرهای دیگری نیز مانند آن وجود دارند که کشف خواهند شد. شهر اسکندریه، شهر غرقشده دیگری است که به خوبی میشناسیم، اما قدمت آثار بهجا مانده از این شهر به هزاره اول پیش از میلاد برمیگردد. به طور خاص در منطقه شرقی دریای مدیترانه، ما با صدها سایت زیردریایی مواجه هستیم، چرا که این منطقه یکی از مراکز زلزلهخیز دنیا است و حرکات پوسته زمین در آن کاملا مشهود است.
این منطقه از سالها پیش شناخته شده بود، اینطور نیست ؟ این شهر در سال 1967 / 1346 توسط نیکولاس فلمینگ از دانشگاه ساوتهمپتون انگلستان کشف شد. فلمینگ یکی از بنیانگذاران باستانشناسی دریایی در بریتانیا به شمار میآید و در حالحاضر یکی از همکاران تیم این کاوشهای زیرآب است. او با اینکه بیش از 70 سال دارد، به کاوش در این سایتها بسیار علاقهمند است و هنوز حتی غواصی هم میکند. در سال 1968 / 1347، گروهی از دانشگاه کمبریج انگلستان، این منطقه را با استفاده از متر، نقشهبرداری کرد و توانست چندتایی از آثار و مصنوعات شهر را نیز کشف کند. ما برای افزایش دقت همان نقشههای دوبعدی که به صورت دستی آماده شدهاند، به پاولوپتری برمیگردیم. در مرحله اول، فقط نقشهبرداری انجام میشود و مرحله دوم که غواصی و حفاری است، سه تا چهار سال به طول خواهد انجامید. با چه ابزارهایی نقشهبرداری این شهر را انجام میدهید؟ ما از یک ردیاب صوتی استفاده میکنیم، که توسط شعبه کانادایی شرکت کانگزبرگ ساخته شده است. این وسیله دقیقا مانند کاوشگرهای لیزری عمل میکند که در حفاریهای زمینی مورد استفاده قرار میگیرند، با این تفاوت که برای ردیابی از امواج صوتی استفاده میکند. این دستگاه میتواند ظرف مدت دو دقیقه، هزاران نقطه را شناسایی کند و همزمان عکسهایی با کیفیت بالا از شهر بگیرد، بنابراین ما میتوانیم با استفاده از آن نمونههای سهبعدی از شهر ایجاد کنیم. تاکنون، دقت اندازهگیریها با امواج صوتی در آب نتوانسته با دقت امواج لیزر در حفاریهای زمینی برابری کند. اما اگر این دستگاه آنطور که شرکت سازندهاش ادعا کرده عمل کند، ما با انقلابی تازه در باستانشناسی دریایی مواجه خواهیم بود. ما اغلب در تهیه نقشههای دقیق و سریع با مشکل مواجه هستیم، اندازهگیری با استفاده از مترهای نواری دقیق، اما بسیار زمانبر است. آیا این شهر پیش از غرقشدن ویران شده یا آب دریا باعث فرسایش آن شده است ؟ ما چیزی در این مورد نمیدانیم. این شهر هرگز از نو ساخته نشده است. آثار سفالی این شهر متعلق به حدود 1180 سال پیش از میلاد هستند، شاید این شهر بلافاصله پس از این زمان غرق شده باشد، البته این فقط یک حدس است، کسی در این مورد چیزی نمیداند. چه مسئلهای باعث اهمیت خاص این شهر از لحاظ باستانشناسی دریایی شده است ؟ اول اینکه پاولوپتری بازمانده از دوره مسینی است، یعنی یونان باستان در آخرین مرحله عصر مفرغ، دورانی بسیار باارزش از لحاظ تاریخ ادبیات و افسانه. این دوره، دوره تمامی اشعار حماسی هومر است و علاوه بر آن قدرت یونانیان باستان در این دوران به دلیل احاطه آنها بر دریا بوده است، اما ما هیچ اطلاعات مشخصی در مورد شهرهای بندری آن زمان نمیدانیم. پاولوپتری هم احتمالا یکی از همین شهرهای بندری بوده است، جایی که شاید کشتیها لنگر میانداختند، تخلیه میشدند، بارگیری مجدد میکردند و این شهر را به مقصد کشورهای مختلف ترک میکردند. مورد دیگر کاهش حجم اکسیژن آب است که باعث میشود با شرایطی بیهوازی مواجه شویم و بتوانیم آثار باستانی و مصنوعات آلی دست بشر، مانند ابزارهای چوبی را که از بین نرفتهاند، به دست بیاوریم. البته باید خیلی خوششانس باشیم، کسی چه میداند، شاید هم باشیم!