سالك چیست ؟

سالك مریضی عفونی پوستی بدون درد و تب است كه ضایعه آن حدود یك سال طول می كشد و سپس بهبود می یابد، و جای زخم بر جای می گذارد.

 

این مریضی از دیر باز در كشور ما به صورت بومی وجود داشته ودر بسیاری از مناطق استان خراسان نیز مشاهده میگردد. عامل ایجاد سالك لیشمانیا نامیده می شود كه یك موجود تك سلولی است.

 

«جزء باكتریها نیست.» لیشمانیا در بدن موش زندگی می كند. یك نوع پشه بسیار كوچك به نام پشه خاكی موش را می گزند و این انگل وارد بدن پشه میشود.

 

این پشه كوچك كه قدرت پرواز زیادی هم ندارد چنانچه شخصی را نیش بزند، این موجود تك سلولی یعنی لیشمانیا وارد پوست شخص شده و مریضی سالك را به وجود می آورد.

سالك بدو صورت خشك و مرطوب دیده میشود. طول پشه خاكی حدود 3-2 میلی متر است.

 

بنابراین از توری های‌‌ با قطر بیش از یك میلی متر عبور می كند.

 

پشه پروازهای كوتاه داشته وحداكثر تا ارتفاع 2-1 متر به‌ صورت جهشی پروازمی كند.

 

بیشترین فعالیت پشه هنگام غروب وبعد ازان بوده كه از خون انسان وسایرحیوانات وخصوصا زخم های‌‌ سالكی تغذیه می كند وپس از حدودیك هفته می تواندعامل مریضی را به دیگری انتقال دهد.

 

بیشترین انتقال در فصول گرم سال صورت میگیرد.

 

انواع سالك

سالك خشك یا نوع شهری در بهار و اوایل تابستان شیوع دارد.

 

ابتدا محل گزش پشه خاكی، بصورت یك برجستگی كوچك روی پوست است ولی بعدا“بصورت زخم در آمده كه قطر آن به چند سانتیمتر هم ممكن است برسد.

 

پس از حدود یك سال این ضایعه خوب شده و جای زخم «جای سالك» از خود به یادگار میگذارد.

چون پشه خاكی بیشتر صورت و دستها را كه در معرض اوست نیش میزند. محل سالك بیشتر در این مناطق است.

 

مخزن مریضی در نوع شهری انسان است وسگ نیز بطور اتفاقی مبتلا ومی تواند به عنوان مخزن عمل نماید.

 

در نوع روستایی یا سالك مرطوب محل ضایعه بیشتر در اندامها است و ضایعه پوستی ترشح زیادی دارد و سطح آن خشك نیست. البته سالك انواع مختلف دیگری هم دارد.

 

اگر كسی سالك مرطوب گرفت پس از بهبودی فقط مصونیت به سالك مرطوب و سالك خشك پیدا می كند ولی چنانچه سالك خشك گرفت.

 

پس از بهبودی فقط مصونیت به سالك خشك دارد. مخزن اصلی مریضی سالك روستایی جوندگان از جمله موشهای صحرایی می باشند.

 

نظری بر آمارهای موجود

بیماریهای مشترك بین انسان و دام، از جمله تب مالت و سالك، درسال‌های‌‌ اخیر روند رو به رشدی داشته است.

 

دكتر بدخشان هوشمند، می گوید:درسال 82 آن چه از طریق سیستم دولتی گزارش شد، رقم 21 هزار نفر برای مبتلایان به تب مالت در سراسر كشور بود كه درسال 83 این رقم به 25 هزار نفر رسید ودر طول یك سال چهار هزار نفر افزایش مریضی را شاهد بوده ایم.

رئیس اداره بیماریهای مشترك بین انسان و دام، می افزاید:

سالك از جمله بیماریهای مشترك میان انسان و دام است كه درسال 82، 21 هزار مورد بیمار سالكی گزارش شده و این رقم درسال 83 به حدود 27 هزار مورد رسید .

 

وظیفه وزارت بهداشت، تشخیص و درمان بیماریهای انسان است ودر ارتباط با حذف عامل اصلی بیماریهای مشترك میان انسان و حیوان «كه حیوان است» نقشی ندارد.

 

باید هماهنگی و همكاری مستمر بین بخشی وجود داشته باشد تا مریضی ها قابل كنترل شود.

 

به همین دلیل، در روز ملی مبارزه با بیماریهای قابل انتقال بین حیوان و انسان «12تیرماه»، دومین همایش را برگزار خواهیم كرد تا بدین طریق اطلاع رسانی كاملی داشته باشیم.

 

در بخش انسانی، تعداد بیماریهای مشترك انسان و دام بسیار زیاد است كه به تنوع گونه های‌‌ جانوری و اثر تماس یا استفاده از فرآورده های‌‌ دامی بستگی دارد.

همایش “كنترل مریضی سالك جلدی در مناطق كویریâ€? در یزد

همایش “كنترل مریضی سالك جلدی درمناطق كویریâ€? با حضور تعدادی از استادان، كارشناسان و دانشجویان این بخش در استان یزد، در دانشكده پیراپزشكی یزد آغاز به كار كرد.

 

عضو هیات علمی دانشكده بهداشت یزد در حاشیه برپایی این همایش دو روزه به خبرنگار ایرنا گفت: وجود هفت كانون مریضی سالك از مشكلات مهم استان یزد است.

 

عباسعلی دهقان افزود: دو كانون قدیمی این مریضی در شهر یزد و “چاه افضلâ€? اردكان و پنج كانون دیگر در شهر های‌‌ میبد،بافق، تفت،ابركوه و خاتم، مشكلاتی را برای مردم این استان ایجاد كرده است.

 

وی عامل اصلی مریضی سالك را نیش پشه خاكی آلوده عنوان كرد و اظهار داشت: عامل انتقال این مریضی در شهر یزد، انسان و سگ است ودر سایر مناطق، موش های‌‌ صحرایی نیز در انتقال این مریضی نقش دارند.

دهقان علت گسترش سالك در این استان را افزایش تعداد موش های‌‌ صحرایی ذكر كرد و گفت: گسترش فعالیت های‌‌ كشاورزی و كاشت گیاهان كم آب خواه برای مبارزه با كویر، باعث افزایش تعداد موش های‌‌ صحرایی شد كه این امر نیز به گسترش این مریضی منجر گردید.

 

عضو هیات علمی دانشكده بهداشت یزد، تعداد مبتلاشدگان به مریضی سالك در استان یزد درسال جاری را یك هزار و ‪ 125نفر اعلام كرد و افزود: از سال ‪80 تا ‪ 83در این استان، سه هزار و ‪ 988نفر به این مریضی مبتلا شدند .

 

تدوین شیوه نامه كنترل مریضی سالك جلدی درمناطق كویری، بررسی وضعیت سالك جلدی در ایران و برنامه وزارت بهداشت ودرمان وآموزش پزشكی برای كنترل این مریضی در كشور نیز از هدفهای مهم برگزاری این همایش اعلام شد.

با اشاره به اینكه سالانه 20 تا 40 مورد به ازای هر 100 هزار نفر ابتلا به سالك در كشور وجود دارد كه این تعداد در 15 تا 20 سال اخیر ثابت بوده است ، افزایش تعداد پشه های‌‌ ناقل مریضی در محیط، عدم دفع مستمر زباله ها، جمع كردن كودهای حیوانی در منازل روستایی، وجود ساختمان های‌‌ قدیمی، خانه های‌‌ خالی از سكونت، ساختمان های‌‌ نیمه كاره و زندگی در كنار آن، از جمله كانون های‌‌ مهم این مریضی محسوب میشود.

 

شهرستان های‌‌ مشهد، یزد، شیراز، كرمان و تهران قدیم به عنوان مناطق شهری و روستاهای اصفهان گنبد، بم، ایلام، خوزستان، فسا، جهرم، اردكان و منطقه ای از رفسنجان از جمله كانون های‌‌ مهم و شناخته شده این مریضی است.

 

درسال 82 تعداد موارد ابتلا به سالك 21 هزار مورد بوده و این آمار درسال 83 به 27 هزار مورد افزایش یافته كه علت آن هم افزایش تعداد نقل و انتقال انسان های‌‌ حساس و ورود آنها به نقاط آلوده و مهاجرت موش و پشه های‌‌ ناقل این مریضی بوده است.

لیشمانیازیس و مبارزه با آن

با توجه به بهبود خودبخودی فرم های‌‌ لوكالیزه پوستی «طی2ماه تا 3سال» درمورد درمان این ضایعات باید مواردی نظیر سن، جنس، محل ضایعه و عامل مریضی و وضعیت سیستم دفاعی بیمار را مد نظر داشت.

 

داروی انتخابی تركیبات آنتی موآن 5 ظرفیتی است كه براساس كم بودن تعداد ضایعات cc2-1 به داخل هر ضایعه «داخل درم» هرهفته تزریق شود.«6- 5 دفعه»

 

 

درمواردی عدم بهبودی با درمان موضعی، محل نامناسب «مفصل، بینی، اطراف ارگانهای حیاتی جهت تزریق موضعی» و نوع پوستی مخاطی، منتشر ازآمپول گلوكانتیم «Glucantime» به صورت عضلانی با دوزmg/kg/day 100-50 بمدت 14-10 روز استفاده میشود.

 

«پس از دو هفته استراحت مجدد2 هفته دیگر تكرار میگردد.»

 

* قبل از شروع و هفته ای یكبار بعد از شروع داروهای فوق این آزمایشات انجام میشود:CBC-diff، تست های‌‌ عملكرد كبدی و كلیوی، ECG

* در صورت بروز عوارض زیر، دارو قطع می شود:

1. افت قطعه ST و افزایش فاصله QT>5/0 در ECG

2. افزایش آنزیم های‌‌ كبدی بیش از 5 برابر نرمال

3. آنمی، لكوپنی، ترومبوسیتوپنی در CBC

* مصرف داروهای فوق درحاملگی، شیردهی ونارسائی كلیوی ممنوع است.

روشهای پیشگیری از بیماری

الف- حذف عوامل مساعد كننده :

1- بهسازی وترمیم شكاف دیوارها در مناطق مسكونی ونگهداری دام وطیور

2- بهسازی كانالهای روباز،دفع صحیح فاضلاب ونخاله های‌‌ ساختمانی

3- گرد آوری ودفع صحیح فاضلاب ونخاله های‌‌ ساختمانی

4- اتلاف سگهای ولگرد ومبارزه با جوندگان

5- تخریب وتسطیح اماكن مخروبه و متروكه

ب محافظت در برابر نیش پشه :

1- نصب توری ریز بر روی پنجره ها و دربهای ورودی

2- استفاده از پشه بند معمولی وترجیحا آغشته به حشره كش كه برای مدت طولانی اثر آن باقی میماند.

3- استفاده از پمادها ومواد دور كننده حشرات هنگام استراحت وخواب در مناطق آلوده

4- پوشانیدن زخمهای سالكی به منظور جلوگیری از آلوده شدن پشه خاكی های‌‌ جدید وانتشار مریضی به دیگران

پ – سمپاشی:

با توجه به عوارض زیست محیطی سم و تاثیر كم آن در كنترل مریضی فقط در نوع شهری می‌توان در كنار دیگر اقدامات بهسازی وپیشگیری در شرایط خاص گاهی از این روش استفاده نمود.

 

معمولاًً سمپاشی موجب مهاجرت پشه ها به مناطق مجاور وپیدا شدن انواع مقاوم ناقل می شودو بهترین راه برای از بین بردن رشد و تكثیر پشه خاكی بهسازی محیط است.

پایگاه فرهنگی هنری تکناز