عرفی اجمالی امام زمان علیه‌السلام

ای جمال زیبایت ، ظل حسن یزدانی

 گشته آشكار از وی، سر غیب پنهانی

آیت خدایی تو، جان مصطفایی تو

قلب مرتضایی تو، عفت سر قرآنی

هم نهان و هم پیدا، در مثل چو خورشیدی

گر چه از نظر چندی است، زیر ابر پنهانی

راه سخت و منزل دور، شام تار و مه بی نور

پای خسته، دل رنجور، رهبرا تو خود دانی(1)

نام و القاب امام زمان علیه‌السلام

نام مبارك حضرت مهدی سلام‌الله‌علیه «م ح م د» است. بنابراین همنام جد بزرگوارشان رسول خدا صلوات الله علیه و آله می‌باشند.(2)  بسیاری از مورخان و محدثان اسلامی بر این باورند كه این نام، توسط خود پیامبر گرامی بر امام ما نهاده شده است. (3)
اما القاب مشهور و شناخته‌شده دوازدهمین ولیّ بزرگ الهی عبارت است از: «مهدی»، «قائم»، «منتظر»، «حجت»، «خلف صالح»، «ابا صالح»، «منصور»، «ولیّ‌عصر»، «بقیة‌الله»، «صاحب الزمان»، «صاحب الامر». از میان القاب مختلف حضرت، شناخته شده‌ترین آن‌ها «مهدی» است.(4)

تعریف لغوی واژه «مهدی»

چون «مهدی» شناخته شده‌ترین لقب امام ما است. واژه «مهدی» لفظی است عربی كه خود دارای معنا و مفهومی گویا است. واژه‌نویسان و لغت‌شناسان اهل سنّت در ذیل كلمه «مهدی» چنین آورده‌اند: «مهدی»، به معنای هدایت‌شده، كسی است كه خداوند او را  به حق دعوت كرده است. «مهدی» گاه در نام اشخاص به كار رفته، تا آنجا كه به طور غالب،‌ اسم عَلَم شده است، و نبی صلی الله علیه و آله به همین نام «مهدی» بشارت داده  است كه در آخرالزمان خواهد آمد.(5)
همچنین محدّث و ادیب معروف، مجد الدین ابن اثیر شافعی (606 ق) در نهایه، و مرتضی زبیدی حنفی (1205 ق) در تاج العروس همین نكته را آورده‌اند؛ با این تفاوت كه زبیدی در آخر افزوده است: و جعلنا الله من انصاره (6) و خدای تعالی ما را از یاران او قرار دهد.

تواتر احادیث مهدوی

حافظ شیخ منصور علی ناصف، درباره تواتر احادیث وارد شده درباره حضرت مهدی ارواحنا فداه  می‌گوید:
در میان تمام طبقات علما و دانشمندان مشهور است كه در آینده مردی به نام مهدی (‌ع) ظهور خواهد كرد وتمام ممالك اسلامی را تحت سیطره خود درآورده، موجب بسط عدالت در میان مردم خواهد شد… احادیث مهدی ‌(ع) را گروهی از نیكان صحابه نقل كرده  و بزرگان محدّثین، مانند: ابن داوود، ترمذی، ابن ماجه، طبرانی، ابولیلی، احمد بن حنبل و حاكم نیشابوری در تألیفات خود آورده‌اند. تواتر اخبار مهدی (ع) بر همگان روشن است. هركس كه كمترین آگاهی، ذره‌ای ایمان  و اندكی انصاف داشته باشد، نمی‌تواند این قضیه را انكار نماید.(7)

معرفی اجمالی امام زمان علیه‌السلام

امام مهدی سلام‌الله‌علیه  فرزند بلافصل امام حسن عسكری‌ علیه السلام و دوازدهمین امام شیعیان جهان است. آن بزرگوار در سحرگاه جمعه 15 شعبان المعظم سال 255 هجری قمری به دنیا آمد. (8)
برخی از اهل سنت پنداشته‌اند كه امام مهدی علیه السلام در آینده به دنیا خواهد آمد، لیكن تحقیق عده‌ای از بزرگان علم اثبات‌‌كننده این حقیقت است كه آن حضرت به دنیا آمده و عمر شریف آن عزیز تا به امروز(1388شمسی) برابر با 1174 سال می‌باشد. جناب سید محمد حسینی، تحقیقی را در این باره ارائه داده كه شایان دقت است:

فقیه عالیقدر، حضرت آیت الله صافی، در كتاب «منتخب الاثر»(9) نام 65 نفر؛ محقق گرامی، فقیه ایمانی، در كتاب خود، «مهدی منتظر در نهج‌البلاغه»(10)   نام 102 نفر و محقق توانا جناب ثامر عمیدی،(11) نام 128 نفر از علما و بزرگان اهل سنّت را آورده‌اند كه در كتاب‌های خود به ولادت حضرت مهدی‌ علیه‌السلام تصریح كرده‌اند. همچنین محقق یادشده  79 نفر را  ذكر كرده است كه در دوران طفولیت و یا قبل از آغاز غیبت كبرا وجود مقدس  حضرت ولیّ عصر‌ علیه السلام را مشاهده  نموده‌اند. (12)
امامت امام مهدی سلام‌الله‌علیه در سن 5 سالگی و از هنگام شهادت امام حسن عسگری‌ علیه السلام شروع شده است. غیبت صغرای امام از لحظه شهادت پدر بزرگوارشان شروع شده و تا سن 74 سالگی امام ادامه یافته است.(13)  در این دوران، مردم از طریق نایبان و سفیران خاص(14)  با امام در ارتباط بوده‌اند.
بعد از دوره غیبت صغرا،‌ دوران غیبت كبرای امام عصر ارواحنا فداه شروع شده و تا به امروز نیز ادامه یافته است.

1. تلخیص قصیدة استاد مهدی الهی قمشه‌ای. 
2. مجلسی، بحارالانوار، ج 51، ص 2، 5، 15، و 38.
3 . شریف القرشی، حیاة المهدی علیه السلام، ص 27، به نقل از عقد الدرر.
4. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج 2، ص 44 و بحارالانوار، ج 51، ص 28- 43.
5. جمال الدین منظور افریقی مصری (711 ق)، لسان العرب المحیط، ج 3، ص 787.
6. مرتضی زبیدی صنفی، تاج العروس، ماده هدی؛‌ و لطف الله، صافی گلپایگانی، منتخب الأثر، ص 1، پانوشت.
7. سید كاظم قزوینی، امام مهدی (ع)، از ولادت تا ظهور، مقدمه محمد حسینی، ص 8 .
8. هرچند شیخ مفید در مسار الشیعه ولادت امام عصر را سال 254 ق گفته است، ولی مشهور علما چون: كلینی در كافی، شیخ طوسی در الغیبه، صدوق در كمال الدین، طبرسی در دلائل، محمد بن هبة الله طرابلسی در غیبت، كراجكی در كنزالعمال، شهید اول در دروس، ابراهیم كفعمی در جنه، و بسیاری دیگر از دانشمندان شیعه و سنی، ولادت آن حضرت را سال 255 ق دانسته‌اند. همچنین در برخی روایات، سال ولادت آن بزرگوار 256 ق ذكر شده است. ر.ك: شیخ مفید، كمال‌الدین، ج 2، باب ماروی فی میلاد القائم، ص 424 ـ 434 و نوری،  نجم الثاقب، ص 23-25. 
9. لطف الله صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص 320 .
10.مهدی فقیه ایمانی، مهدی منتظر در نهج البلاغه،‌ ص 23.
11.ثامر عمیدی، دفاع عن الكافی، ج1 ، ص 569-592 .
12. سید كاظم قزوینی، امام مهدی(ع)، از ولادت تا ظهور، مقدمه محمد حسینی، مقدمه كتاب، ص 9.
13.مدت غیبت صغرای امام 74 سال به طول انجامید. ابی الحسن علی بن عیسی ابن ابی الفتح الاربلی (693 ق)،  كشف‌‌الغمه فی معرفة الائمه، ج 3، ص 337.
14. نواب خاص آن حضرت در دوران غیبت صغرا عبارت بوده اند از :
الف) ابوعمرو عثمان بن سعید عمری كه پیش از نیابت امام زمان علیه السلام مقام وكالت و نمایندگی از جانب  امام هادی و امام حسن عسكری علیهما السلام را  عهده‌دار بوده است. آن بزرگوار معروف به سمّان و زیّات گشته بود؛ چرا كه شغل روغن فروشی را وسیله استتار و پوشانیدن كار اصلی خود از بیگانگان قرار داده بود. در منزلت و جلالت قدر آن جناب همین بس كه از سن 11 سالگی تا پایان عمرش توفیق خدمتگزاری و نمایندگی به سه امام معصوم علیهم‌السلام نصیبش گشته و وكیل آن سه بزرگوار بوده است. زمان وفات و مدت نیابت عثمان بن سعید به طور دقیق مشخص نیست. چیزی كه قطعی و روشن است، این است كه مدت نیابت خاص آن جناب و پسرش محمد بن عثمان 45 سال بوده است؛ اما بر اساس قول علمایی چون سید بحرالعلوم كه وفات آن جناب را در حدود 265 ق دانسته‌اند، مدت نیابت آن بزرگوار 5 سال بوده است. (ر.ك:‌ علی غفارزاده، پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان (عج)، ص 142-144.)
ب) ابوجعفر محمد بن عثمان عمری كه از سال 265 ق تا سال 305 ق به مدت 40 سال نیابت و سفارت خاص امام عصر سلام الله علیه را عهده دار بود. (ر. ك: همان، ص 228 ـ 230.)
ج) ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی كه در خلال سال‌های 305 ـ 326  ق  به مدت 21 سال از توفیق و افتخار نمایندگی و نیابت امام زمان ارواحنا فداه بهره مند بود.(ر. ك: همان، ص 276 ـ 277.)
د) ابوالحسن علی بن محمد سمری كه مدت نیابت وی از سال 326 ق تا 329 هـ  ق به مدت 3 سال به طول انجامید و در نیمه شعبان آن سال، 6 روز پس از دریافت آخرین توقیع از جانب امام زمان ارواحنا فداه، دار فانی را وداع گفت. (ر.ك: همان، ص 325.)

ادامه دارد…

آقاتهرانی

پایگاه فرهنگی هنری تکناز