مروری برحادثه نیروگاه هسته ای چرنوبیل (+عکس)

افجار چر نوبیل

مروری بر حادثه عظیم نیروگاه هسته ای چرنوبیل

پرخرج ترین حادثه تاریخ با هزینه ای بالغ بر 200 میلیارد دلار !

چرنوبیل شهری در اکراین است که در استان کیف پایتخت اکراین و در نزدیکی مرز بلاروس قرار دارد. این شهر به علت حادثه چرنوبیل که در نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل که در ۱۴.۵ کیلومتری این شهر قرار داشت اتفاق داد خالی از سکنه شد. این حادثه در 26 اپریل 1986 میلادی (دقیقا 25 سال پیش در چنین روزی) در رآکتور شماره ۴ نیروگاه چرنوبیل اکراین که از نوع رآکتورهای RBMK بود رخ داد. از حادثه اتمی چرنوبیل بعنوان بدترین حادثه اتمی غیرنظامی تاریخ جهان نام برده شده است. شما اعضای خوب گروه خورشید در ادامه همین ایمیل مختصری از جزئیات رخ داده در این فاجعه بزرگ را به همراه تصاویر مربوطه خواهید دید.

"تصویری از نیروگاه اتمی چرنوبیل در شهر چرنوبیل"

استفاده از انرژی هسته ای برای مصارف صلح آمیز، در كنار منافع و مزایای بسیاری كه برای كشور ها به ارمغان می آورد، خطرات و چالش های بهداشتی و زیست محیطی متعددی را نیز ممكن است با خود در پی داشته باشد، به خصوص زمانی كه به كارگیری انرژی هسته ای از قالب كنترل شده خارج شود و اصول ایمنی و حفاظتی مربوطه رعایت نشود. هر گونه كوتاهی و اهمال كاری در این خصوص، عوارض جبران ناپذیری برای سلامت انسان و محیط زیست به همراه خواهد داشت. یك انفجار هسته ای ناخواسته یا تعمدی، نشت مواد رادیواكتیو از رآكتور های آسیب دیده یا فرسوده نیروگاه ها یا مراكز فناوری هسته ای، بروز آلودگی رادیواكتیو در حین حمل، جابه جایی و ذخیره سازی سوخت و زباله اتمی و آلوده شدن محیط و افراد درگیر عواقب فاجعه باری خواهند داشت. تشعشعات ساطع شده از هسته اتم های رادیواكتیو یا انفجار كنترل نشده ناشی از هم جوشی (fusion) یا شكافت (fission) هسته ای، خطرهایی برای انسان و محیط زیست به دنبال دارد كه به خطرات هسته ای (nuclear hazards) معروف است.

و اما چگونگی حادثه چرنوبیل
بیشتر ما درباره حادثه چرنوبیل چیزهایی شنیده ایم؛ 26 اپریل 1986 ساعت 1:24 صبح،‌ شعله ای رنگین كمانی به اوج 1000 متری آسمان اوكراین زبانه كشید. راكتور چهارم نیروگاه اتمی چرنوبیل منفجر شده بود. نشان از این واقعه بود که نبرد چرنوبیل آغاز شده بود. 8 ماه، 800 هزار سرباز جوان، معدنكاران و حتی شهروندان عادی از گوشه و كنار اتحاد جماهیر شوروی تلاش می كردند تشعشعات را كنترل كنند، مقبره ای سنگی دورتادور راكتور ویران شده بسازند و مهم تر از همه اینكه دنیا را از انفجاری دیگر نجات دهند. انفجار اتمی ثانویه، ناشی از واكنش های زنجیره ای مهیب، ‌10 برابر قوی تر از هیروشیما، هر لحظه تهدید می كرد كه نه تنها كل اوكراین بلكه نیمی از اروپا را از چهره زمین محو كند! رقابتی علیه زمان كه اولین شركت كنندگان نبرد چرنوبیل هرگز فراموش نخواهند كرد. اروپا در آستانه فاجعه بود. این حادثه با هزینه ای بالغ بر 200 میلیارد دلار پرخرج ترین حادثه تاریخ به شمار می رود.

چگونگی بروز حادثه
در 25 و 26 آوریل 1986 متصدیان راکتور برای انجام آزمایشی سیستم ایمنی راکتور را غیر فعال کردند (کندکننده‌های نوترون را از آن خارج کردند). نتیجه آن راکتوری بدون کندکننده مناسب و از کنترل خارج شدن آن بود. بدون توانایی در کنترل رآکتور، دمای آن به حدی رسید که بیشتر از حرارت خروجی طرح ریزی شده بود. حادثه زمانی آغاز شد که در 10:11 شب 25 آوریل 1986نیروگاه چرنوبیل دستور کاهش میزان قدرت رآکتوربرای تست را دریافت نمود و نیروگاه شروع به کاهش قدرت رآکتور شماره چهار تا 30 درصد نمود. دو اشتباه واقعه مهلک چرنوبیل را رقم زد اولین اشتباه زمانی بود که کنترل کننده رآکتور به اشتباه و بر اثر عدم تنظیم کردن میله‌های جذب نوترون نیروی راکتور را تا یک درصد کاهش داد و رآکتور بیش از پیش افت قدرت پیدا کرد. در اینجا بود که پرسنل دومین اشتباه خود را انجام دادند و تقریبا تمامی میله‌های کنترل را از داخل رآکتور بیرون کشیدند. این همانند زمانی است که اتومبیلی را در آن واحد هم گاز داد و هم ترمز گرفت. در این زمان و با وجود نبود میله‌های کنترل کننده قدرت در داخل منطقه فعال نیروی رآکتور به 7درصد افزایش پیدا نمود.

در 1:24 صبح یک انفجار اولیه پوشش 1000 تنی بالای رآکتور را بلند و راه را برای خروج مقدار زیادی بخار آب داغ هموار کرد و این مقدمه‌ای بود بر انفجار دوم ناشی از هیدروژن، که ممکن است حاصل ترکیب بخار آب لوله‌های پاره شده و زیرکونیوم و یا حتی گرافیت هسته رآکتور بوده باشد. انفجار دوم سقف رآکتور را پاره کرد و 25درصد از تأسیسات هسته رآکتور را از بین برد. گرافیت (کندکننده) سوزان و مواد داغ هسته که در اثر انفجار بیرون ریخته بود، باعث ایجاد حدود 30 آتش سوزی جدید شد، و این شامل سقف قیر اندود و قابل اشتعال واحد 3نیز می‌شد که مجاور واحد4 واقع شده بود.

عواقب حادثه چرنوبیل
تعداد زیادی از کارکنان تأسیسات در عرض چند ساعت نشانه‌های دریافت تشعشع رادیو اکتیو را نشان دادند. عده زیادی کارمند و آتش نشان که بدون محافظ مشغول به کار بودند، بیشتر بخاطر شروع آتش سوزی در سقف واحد 3 بود که پیش بینی‌های ایمنی را نادیده گرفتند. عده افرادی که در بیمارستانها بستری شدند، تا ساعت6 صبح به 108 و تا پایان روز اول به 132نفر رسید. پس از انفجار ابتدا محیط اطراف تاسیسات به امواج رادیواکتیو آلوده گشت و بعد به تدریج ابرهای آلوده به نواحی دورتر سرکشیدند و بارش باران سبب شد که بخش‌های وسیعی از اروپا به مواد رادیواکتیو آلوده شود. در اثر انفجار در راکتور بلوک چهار تاسیسات اتمی چرنوبیل، مواد رادیواکتیو برای ساختن حدود 100 بمب اتمی آزاد شدند. اگرچه در آن سال مقامات اتحاد جماهیر شوروی سابق در آن زمان، پخش هر گونه خبری را در مورد این فاجعه به شدت ممنوع ساختند اما در مقایسه جوامع بشری، فاجعه چرنوبیل دهشتناک ترین فاجعه تکنوژنیک انسانی در تمام تاریخ به شمار می‌آید.

 
در اثر فاجعه چرنوبیل قریب به 5 میلیون نفر آسیب دیدند، حدود 3 هزار مرکز مسکونی در جمهوری روسیه، سفید اوکراین و فدراسیون روسیه با ذرات رادیو اکتیو آلوده شدند. از میان آنها، 2218 شهر و روستا با جمعیت حدود 2.4 میلیون نفر در محدوده اوکراین قرار داشتند، فاجعه چرنوبیل جمعیت کشورهای مذکور را تحت الشعاع قرار داد. غیر از اوکراین، جمهوری روسیه سفید و فدراسیون روسیه، کشورهای سوئد، نروژ، لهستان، بریتانیای کبیر و برخی کشورهای دیگر نیز اثرات فاجعه را احساس کردند. عوامل اصلی فاجعه انجام آزمایش بدون فراهم بودن شرایط، سطح پایین دانش امنیت هسته‌ای دانشمندان شوروی، سطح ناکافی ایمنی در راکتور، اشتباهات پرسنل اعلام شد.

نتایج فاجعه در نیروگاه چرنوبیل از تاریخ 27 آوریل 1986 تحت ریاست کمیسیون دولتی شوروی آغاز شد. این عملیات از نیمه دوم روز 30 آوریل شروع شد و تا سال1991ادامه یافت. در اولین گام یک منطقه انزوا در محدوده 30 کیلومتری اطراف نیروگاه چرنوبیل تعیین شد. از 27 آوریل سال 1986 حکومت اوکراین ساکنین شهرهای پریپیتت و چرنوبیل، و روستاهای داخل منطقه 30 کیلومتری (حدود 100 هزار نفر) را به خارج این محدوده انتقال داد. پنهان کردن اطلاعات مربوط به فاجعه چرنوبیل باعث شکل گیری و گسترش شایعات باور نکردنی پیرامون نتایج فاجعه شد. ریاست شوروی از پذیرش همکاری بین المللی برای انجام عملیات امحاء نتایج فاجعه هسته‌ای امتناع کرد. تنها در سال 1989 بود که حکومت شوروی از آژانس انرژی اتمی به منظور ارزیابی کارشناسی عملیات امحاء، درخواست کمک کرد. فاجعه چرنوبیل وضعیت تشعشع در محدوده‌های بسیاری از کشورهای اروپایی را به شدت تغییر داد که در ماه می‌سال1986 در تمامی کشورهای نیمکره جنوبی، در اقیانوسهای آرام، اتلانتیک و منجمد شمالی ملاحظه می‌شدند.

هیچ کس دقیقا نمی داند بر اثر این انفجار، از 180 تن سوخت هسته ای موجود چه میزان آن وارد اتمسفر شد. با وجود گذشت 25 سال از این فاجعه حدود 9 میلیون نفر در نواحی آلوده به رادیواکتیو چرنوبیل سکونت دارند و پیش بینی کارشناسان انگلیسی گویای این مسئله تلخ است که حدود 66 هزار نفر دیگر به علت ابتلا به سرطان كه انفجار نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل باعث آن شده است در سالهای آینده جان خود را از دست خواهند داد كه این میزان 15 برابر پیش بینی‌های سازمان ملل است.

15 پرسش و پاسخ در مورد فاجعه چرنوبیل

1. چه عاملی باعث حادثه چرنوبیل شد؟
26 آوریل 1986، قسمت چهار راكتور RBMK در نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل در اوكراین در جریان یك آزمایش از كنترل خارج شد و انفجار عظیمی را در ساختمان راكتور ایجاد كرد. قسمتی از ساختمان تخریب شد و مقدار زیادی پرتو در آن ناحیه آزاد شود ضرایب ایمنی دیگر به كار نمی‌آمدند، سوخت اورانیوم موجود در راكتور بیش از حد گرم شد و به صورت مذاب در موانع حفاظتی جریان پیدا كرد. راكتورهای RBMK در آن زمان، از سیستمی كه الان به آن نگهدارنده می‌گویند برخوردار نبودند.

این سیستم در واقع یك گنبد ساخته شده از سیمان و فولاد است كه علاوه بر سقف راكتور روی آن قرار می‌گیرد و باعث می‌شود تا در صورت بروز چنین حادثه‌ای پرتوها داخل راكتور بمانند و در فضای خارج پخش نشوند. با گذشت زمان، عناصر رادیواكتیوی مثل پلوتونیوم، ید، استرانتیوم و سزیوم در كل منطقه پخش شده بودند. علاوه بر این بلوك‌های گرانیتی كه به‌ عنوان متعادل نگهدارنده درRBML نگهداری می‌شوند با ورود هوا به راكتور و گرمای ناشی از انفجار آتش گرفتند كه این قضیه هم باعث شد پرتوهای موجود در مركز راكتور به بیرون تابیده شوند.

2. بلافاصله پس از حادثه، چند نفر از مردم كشته شدند؟
انفجار اولیه منجر به مرگ دو نفر از كارگران شد اما 28 آتش‌نشان و كارگرانی كه راكتور را تمیز كردند تنها در فاصله سه ماه بعد از حادثه به دلیل بیماری‌های ناشی از پرتوهای رادیواكتیو و ایست قلبی جان سپردند.

3. چند نفر از منطقه حادثه تخلیه شدند؟
همه ساكنان شهر پریپیات با جمعیت بیش از 49 هزار نفر كه در فاصله سه كیلومتری نیروگاه قرار داشتند در ظرف 36 ساعت تخلیه شدند. در هفته‌ها و ماه‌های بعد 67 هزار نفر از ساكنین منطقه جابجا شدند و به جاهایی كه دولت برایشان در نظر گرفته بود رفتند. به‌طور كلی، تخمین‌زده شده كه نزدیك به 200 هزار نفر در اثر حادثه چرنوبیل مجبور به تغییر مكان شدند.

6. منطقه‌ای كه تحت تأثیر پرتوها قرار گرفت چقدر بزرگ بود؟
منطقه‌ای در حدود 150 هزار كیلومتر مربع در بلاروس، روسیه و اوكراین آلوده شد. این منطقه فضایی به شعاع 500 كیلومتر در شمال نیروگاه را تشكیل می‌داد. منطقه‌ای به شعاع 30 كیلومتر دورتادور نیروگاه هم به عنوان "منطقه ورود ممنوع" تعیین شده و هیچ‌كس حق زندگی در آن را ندارد. پرتوهای رادیواكتیو در كل نیمكره شمالی به ‌وسیله باد و طوفان‌ها پراكنده شدند كه البته میزان آنها چندان قابل توجه نیست.

7. بعداز وقوع حادثه چگونه منطقه را پاك‌سازی كردند؟
كارگران امداد برای پاك‌سازی منطقه و نیروگاه بلافاصله دست به‌كار شدند. اكثر این كارگران، كارمندان نیروگاه و آتش‌نشان‌های اوكراینی به علاوه سربازان و معدنكاران روسی، بلاروسی، اوكراینی و معدنكاران دیگر نقاط اتحاد جماهیر شوروی بودند. تعداد امدادگران دقیقاً مشخص نیست چون افراد زیادی درگیر پاك‌سازی شدند. آمار ثبت‌نام‌های روسیه تقریباً 400 هزار كارگر بود كه البته 600 هزار نفر به‌ عنوان كارگر روزمزد در این پروژه شركت كردند. برای این افراد خدمات ویژه‌ای به‌ عنوان كسانی كه در پاكسازی شركت كرده بودند در نظر گرفته شد.

وظایف این كارگران متفاوت بود. آنها روی ساختمان‌ها و شهرها كار می‌كردند. به مردمی كه مجبور به تخلیه شده بودند یاری می‌رساندند. سیستم‌های تصفیه آب، زباله‌دان و … درست می‌كردند و مهمترین كارشان ساخت پوششی برای قسمت چهار نیروگاه بود تا عناصر پرتوزا در آنجا بمانند و از پرتوزایی آنها جلوگیری شود.

8. آیا بقیه كشورهای اروپایی هم تحت‌تأثیر پرتوها قرار گرفتند؟
كشورهای اسكاندیناوی و دیگر قسمت‌های جهان هم تحت‌تأثیر پرتوهای رادیواكتیو قرار گرفتند. سزیوم و دیگر ایزوتوپ‌های رادیواكتیو توسط باد به شمال یعنی كشورهای سوئد، فنلاند و دیگر كشورهای نیم‌كره شمالی رفتند. در سه هفته اول پس از زلزله اتمی، میزان پرتوها در نقاط مختلف جو در سراسر جهان بیش از حد معمول بود. اما این پرتوها خیلی زود كاهش یافتند. هیچ تحقیقی نتوانست رابطه مستقیمی بین حادثه چرنوبیل و افزایش خطر سرطان و دیگر مشكلات را در كشورهای اوكراین، بلاروس و فدراسیون روسیه برقرار كند.

10. آیا الان امكان دارد كه از منطقه بازدید كرد؟
منطقه چرنوبیل را می‌شود بازدید كرد. حتی منطقه ممنوعه را كه در واقع دایره‌ای به شعاع 30 كیلومتر دور نیروگاه است و البته الان همه راكتورها بسته هستند. هرچند هنوز بعضی ایزوتوپ‌ها در فضای منطقه وجود دارند و از خودشان پرتو ساطع می‌كنند. اگر به مدت كوتاهی در معرض این پرتوها قرار بگیرید زیاد خطرناك نیستند. بعضی از ساكنان منطقه ممنوعه با اراده و تصمیم خودشان به خانه‌هایشان برگشته اند و در مناطقی زندگی می‌كنند كه میزان پرتوهای رادیو اكتیو در آن بیشتر از حد معمول است. هرچند، این چندان كشنده نیست. قرار گرفتن در معرض پرتوها برای مدت كوتاهی خیلی كم خطرناك‌تر از قرارگرفتن در مقابل حجم عظیمی از پرتوهای رادیواكتیو در یك لحظه است. تا به‌حال مطالعات توانسته‌اند وجود رابطه مستقیم بین پرتوهای كم خطر ابتلا به سرطان را اثبات كنند.

12. در مقایسه چرنوبیل با انفجار بمب اتمی در هیروشیما و ناكازاكی كدام قوی‌تر بودند؟
حادثه چرنوبیل تقریباً 400 بار قوی‌تر از بمبی بود كه در هیروشیما منفجر شد. هرچند بمب‌های اتمی كه توسط كشورهای مختلف به صورت آزمایشی در فاصله سال‌های 1960 تا 1970 منفجر شدند، 100 تا 1000 برابر بیشتر از چرنوبیل ماده رادیواكتیو وارد طبیعت كردند.