مصحف فاطمه (س)

یك. چیستی مصحف‏
كلمه «مُصْحَف»، اكنون بیشتر به معنی «قرآن» به كار می ‏رود؛ اما در لغت به معنی مجموعه برگه ‏هایی است كه میان دو جلد، جمع آوری شده است و امروزه «كتاب» خوانده می ‏شود.^{سید محمدرضا حسینی جلالی، تدوین السنة الشریفه، ص 76.} بنابرین، منظور از «مصحف فاطمه» كتاب آن حضرت است كه در بعضی از رویات اهل سنت نیز به آن اشاره شده است. راویانی چون «ابی ابن
كعب» وجود كتابی نزد حضرت فاطمه ‏علیها السلام را تایید كرده است.^{اسعد عبود، صحیفة الزهراعلیها السلام، صص 56 – 58.}
بدین ترتیب سخن كسانی مانند یجی در مواقف و جرجانی در شرح مواقف و ابو زهره در كتاب امام صادق ‏علیه السلام – كه مدعی اند، شیعه به قرآنی منسوب به فاطمه‏ علیها السلام كه غیر از قرآن رایج میان مسلمانان است، اعتقاد دارد نادرست است و در عدم رجوع به رویات شیعه و نیز عدم دقّت در معنی مصحف ریشه دارد.^{هاشم معروف الحسنی، سیرة الائمة الاثنی عشر، ج 1، ص 98
و 99.}
درباره ماهیت ین مصحف در منابع شیعی، رویات فراوان وجود دارد. در ین احادیث، محتوا، حجم، زمان و كیفیت نگارش مصحف بیان شده است. البته در نگاه ابتدایی، اختلافاتی میان این روایات دیده می ‏شود؛ ولی با اندكی دقت، قابل توجیه است.^{مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، (تهران: دارالكتب الاسلامیه)، ج 26، ص 38 – 48.} بعضی از روایات، مطالب آن را غیر از مطالب قرآن دانسته‏ اند.
^{همان، ص 38 و 39.}
بر اساس شماری از احادیث در این كتاب، مطالبی چون وصیت حضرت زهرا علیها السلام‏^{همان، ص 43.}، مصیبت‏های فرزندان آن حضرت در طول زمان‏^{همان، ص 41.}، پیشگویی حوادث آینده‏^{همان، ص 44.} و تمام پادشاهانی كه بر زمین حكم خواهند راند^{سیدمحمدرضا حسینی جلالی، تدوین السنة الشریفه، ص 77}، نوشته شده است.
دسته‏ ای از رویات نیز از اشتمال این مصحف، بر تمام احكام حلال و حرام، سخن به میان آورده است‏^{بحارالانوار، ص 37.}. بر اساس بعضی از احادیث، امام صادق ‏علیه السلام حوادث تاریخ‏ی چون ظهور زندیقان را پیشگویی و گفتارش را به مصحف فاطمه، مستند كرده است.^{بحارالانوار، ص 44.}
این رویات با هم ناسازگار نیست؛ زیرا ممكن است همه مطالب یاد شده در آن مصحف، وجود داشته و هر روایت بخشی از محتوی آن را بیان كرده باشد.

دو. كیفیت نگارش مصحف‏
مهم‏ترین مطلب درباره این مصحف، زمان و كیفیت نگارش آن و مسئله ارتباط حضرت زهراعلیها السلام با جبرئیل و دیگر فرشتگان الهی است. در چند روایت، آمده است: پیامبر اكرم ‏صلی الله علیه وآله مطالب را املا می ‏كرد و امام علی ‏علیه السلام مى ‏نوشت.^{همان، ص 41 و 42 و 49.}

درباره سبب انتساب مصحف به فاطمه‏ علیها السلام، مى‏ توان گفت: آن كتاب نزد آن حضرت نگه‏داری مى ‏شد و یا او واسطه رسیدن بعضی از مطالب، به دست امام على‏ علیه السلام بوده است.
در بعضی از روایات، مصحف، ره ‏آورد املا و وحی مستقیم خداوند بر حضرت زهرا علیها السلام دانسته شده است‏^{همان، ص 39.}. بر اساس رویات دیگر، بعد از وفات پیامبر اكرم ‏صلی الله علیه و آله، خداوند فرشته‏ ای را نزد آن حضرت مى ‏فرستاد تا در غم پدر، دلداری اش دهد و وی را از مكان و جایگاه رسول خدا در بهشت آگاه سازد و با او درباره مطالب مختلف به گفت ‏و گو بنشیند. حضرت فاطمه ‏علیها السلام سخنان آن فرشته را به امام على‏ علیه السلام منتقل مى‏ كرد و آن حضرت آنها را به نگارش در مى‏ آورد.^{همان، ص 44 و 48.} روایتی این فرشته را جبرئیل ‏علیه السلام معرفی كرده است.^{همان، ص 42.}
میان این احادیث نیز ناسازگاری وجود ندارد؛ زیرا مى‏ توان گفت خداوند به وسیله فرشته ا‏ی از فرشتگان خود (جبرئیل)، با آن حضرت سخن گفته است و فاطمه زهراعلیها السلام بخشی از این كتاب را به مطالب دریافتی از پدر بزرگوار خود و بخشی دیگر را به مطالب جبرئیل اختصاص داده بود.

سه. امكان نزول جبرئیل‏
اشكال دیگر رویات دسته اخیر، قطع وحی پس از رسول اكرم است. به عبارت دیگر مسلمانان معتقدند آن حضرت، خاتم پیامبران است و بعد از وفات ایشان، ارتباط میان زمین و آسمان قطع و وحی منقطع گشته است. حال چگونه فرشته بر حضرت زهرا علیها السلام نازل شده و با آن بزرگوار گفت و گو كرده است؟
در پاسخ بدین اشكال، گفتنی است: طبق آیات قرآن، نزول فرشته الهی و ارتباط خداوند با غیر پیامبران، از طریق فرشتگان و وحی امكان‏پذیر است؛ چنان كه آیات بسیاری از ارتباط فرشته با حضرت مریم سخن مى ‏گوید^{آل عمران (3)، یات 42 و 43 و 45.} و خداوند ارتباط خود با مادر حضرت موسی را وحی مى‏ خواند.^{قصص (28)، یه 7.} وقتی امكان این ارتباط با زنانی چون مادر حضرت موسی و حضرت مریم پذیرفته شد، امكان و وقوع آن درباره حضرت فاطمه زهرا علیها السلام – كه از سوی پیامبر اكرم سرور همه زنان در همه زمان‏ها معرفی شده است به طریق اولی پذیرفتنی مى‏ نماید. منظور از انقطاع وحی و قطع ارتباط زمین و آسمان بعد از پیامبر اكرم ‏صلی الله علیه وآله، قطع ارتباط میان خداوند و فردی به عنوان پیامبر و مأمور ابلاغ است؛ نه عدم امكان ارتباط زمینیان با خداوند و فرشتگان. بر اساس روایات شیعه، نوعی ارتباط میان امامان معصوم و خداوند وجود دارد.^{بحارالانوار، ج 26، ص 66 و 97.} در روایات اهل سنت نیز بعضی از افراد «مُحَدَّث» معرفی شده‏ اند؛ یعنی، كسانی كه با فرشتگان الهی نوعی ارتباط دارند و از آنها حدیث دریافت مى ‏كنند.^{اعیان الشیعه، ج 1، ص 314 و 315.}

چهار. مصحف نزد چه كسی است؟
براساس رویات شیعه، این مصحف در زمان‏ های مختلف، نزد امامان معصوم بوده است و از امامی به امام دیگر رسیده و جز آن بزرگان، كسی بدان دسترسی نداشته است. آنان با استفاده از آن، حوادثی را پیشگویی و احكامی را بیان كرده ‏اند.^{بحارالانوار، ص 48 – 38.}
در پایان گفتنی است: كتاب ‏هایی كه اخیراً با عنوان صحیفة الزهرا منتشر شده،^{مانند: اسعد عبود، صحیفة الزهراعلیها السلام ؛ جواد قیومی اصفهانی، صحیفة الزهراعلیها السلام.} با مصحف فاطمه تفاوت دارد؛ زیرا در این كتاب‏ها عمدتاً دعاهای منسوب به آن حضرت ‏علیها السلام به چشم می ‏خورد؛ نه آنچه در رویات درباره مصحف فاطمه بیان شده است.

 برگرفته از سایت پرسمان

گردآوری : پایگاه اینترنتی تکناز