رنگ غیرطبیعی مدفوع می تواند در اثر مصرف یک ماده غذایی خاص یا مکمل غذایی ایجاد شود اما می تواند نشانه یک مشکل سلامتی نیز باشد. در این مقاله مفهوم رنگ های مختلف مدفوع و علت احتمالی آن را به اطلاعتان می رسانیم.
ویژگی های یک مدفوع نرمال
مدفوع نرمال چه رنگی است؟
رنگ مدفوع معمولاً قهوه ای است و خیلی ها وقتی رنگ مدفوعشان تغییر می کند نگران و کنجکاو می شوند. بیشتر این تغییرات معنی خاصی ندارند اما بعضی از تغییرات مخصوصاً اگر تغییرات مداوم باشد و فقط در یک مرتبه دفع دیده نشود، می تواند حائز اهمیت باشد.
چه چیز باعث رنگ عادی مدفوع می شود؟
رنگ مدفوع معمولاً به خاطر وجود صفرا، مخصوصاً بیلی رابین موجود در آن است. بیلی رابین از هموگلوبین پس از ترشح هموگلوبین از گلوبول های قرمز خون در طول تخریب آنها که بخشی نرمال از جایگزین شدن گلوبول های قرمز در خون است، تولید می شود. هموگلوبین ترشح شده از نظر شیمیایی تغییر یافته و توسط کبد از خون جدا می شود. در کبد هموگلوبین تغییر یافته که بیلی رابین نامیده می شود به موادشیمیایی دیگر می چسبد و از سلول های کبدی به صفرا ترشح می شود. برحسب میزان غلظت بیلی رابین، رنگ صفرا از سیاه به زرد کمرنگ تغییر می کند.
چطور تغییر رنگ بیلی رابین بر رنگ مدفوع تاثیر می گذارد؟
صفرا از مجراهای صفراوی (و مثانه) به درون روده ها حرکت می کند. با حرکت آن در روده ها، قسمتی از آن تحت تغییرات شیمیایی دیگر قرار گرفته و برخی از این تغییرات بر رنگ مدفوع تاثیر می گذارند. این تغییرات عمدتاً به سرعت گذشتن محتوی روده از روده ها بستگی دارد.
اگر محتوی روده با سرعت طبیعی حرکت کنند، رنگ مدفوع قهوه ای کمرنگ تا پررنگ می شود. اگر محتوی روده سرعت بالاتری داشته باشد، تغییرات شیمیایی بیلی رابین یا فقدان آنها موجب سبز شدن مدفوع می شود. این به خودی خود تغییر رنگ مهمی نیست. اگر در مدفوع هیچ بیلی رابین وجود نداشته باشد، رنگ آن خاکستری می شود که تغییر رنگ مهمی است چون نشان می دهد جریان صفرا به روده قطع شده است. متداولترین دلیل انسداد، وجود تومر در مجرای صفرا یا پانکراس است.
چطور خونریزی روده بر رنگ مدفوع تاثیر می گذارد؟
یک فرایند درونی مهم که می تواند بر رنگ مدفوع تاثیر داشته باشد، خونریزی روده هاست. به خاطر تغییرات شیمیایی هموگلوبین در خون که تاقسمتی به خاطر عمل آنزیم های روده ایجاد می شود، مخصوصاً اگر خونریزی خیلی سریع باشد و میزان بالایی هموگلوبین در روده ها وجود داشته باشد، رنگ مدفوع ممکن است سیاه شود. تغییر رنگ مدفوع به سیاه درصورتی که خونریزی در بالای روده افتاق بیفتد هم ایجاد می شود زیرا با گذشتن خون در طول روده ها، زمان بیشتری برای تغییر شیمیایی هموگلوبین وجود دارد.
مدفوعی که به خاطر خونریزی رنگ آن سیاه شده باشد، بسیار چسبناک بوده و بوی بدی هم دارد. این وجه تمایز مدفوع سیاهی که در نتیجه خونریزی روده ایجاد شده باشد و مدفوع سیاهی که به خاطر مصرف آهن یا داروهای حاوی بیسموت ایجاد می شود است.
ازطرف دیگر، خونریزی که در پایین روده ها ایجاد شود، مخصوصاً در روده بزرگ، معمولاً باعث قرمز شدن رنگ مدفوع می شود چون زمان کمتری برای تغییرات شیمیایی هموگلوبین وجود دارد.
چه چیزهای دیگری موجب تغییر رنگ مدفوع می شود؟
یک فرایند داخلی دیگر که می تواند موجب تغییر رنگ مدفوع شود اما شیوع کمتری نسبت به خونریزی دارد، بیماری لوزالمعده است. لوزالمعده آنزیم هایی را به درون روده ها ترشح می کند که به هضم چربی، پروتئین و کربوهیدرات کمک می کند. وقتی آنزیم های لوزالمعده در روده وجود نداشته باشد، چربی به طور کامل هضم نمی شود. اگر محتوی چربی هضم نشده به اندازه کافی زیاد باشد، مدفوع زردرنگ می شود. این مدفوع چرب و بدبو نیز خواهد بود. متداول ترین بیماری لوزالمعده که موجب این مشکل می شود تومرهای لوزالمعده هستند که مجرای لوزالمعده را که آنزیم ها از آن به روده می رسند، مسدود می کند و همچنین پانکراتیت مزمن که اسیبی است که معمولاً به خاطر مصرف زیاد از حد الکل ایجاد می شود و توانایی لوزالمعده برای ساخت آنزیم را مختل می کند. اگر در مدفوع هم خون و هم چربی هضم نشده وجود داشته باشد، رنگ مدفوع نقره ای می شود.
مواد هضم شده زیادی می تواند رنگ مدفوع را تغییر دهد. مثلاً آهن و داروهای حاوی بیسموت رنگ مدفوع را سیاه می کنند. چغندر و برخی از سبزیجات قرمزرنگ و میوه ها می توانند موجب قرمز شدن رنگ مدفوع شوند. رنگ های غذایی که برای رنگ کردن موادغذایی استفاده می شوند هم موجب رنگ دار شدن مدفوع می شوند.
جدول رنگ مدفوع
رنگ مدفوع
مفهوم
مشکل یا علت احتمالی
قهوه ای روشن تا متوسط
نرمال
نرمال
قهوه ای خیلی روشن
چربی زیاد در بدن، مشکل کبد یا یبوست
کمبود فیبر در بدن
سیاه
زخم دئودنوم، خونریزی داخلی در بخش بالایی دستگاه گوارش، مثل مری، معده و بخش ابتدایی روده کوچک
مصرف مکمل های آهن، میزان بالای زیتون، شیرین بیان، تمشک آبی، مصرف بالای الکل، جریان نامناسب خون در روده ها و ناهنجاری عروق.
قرمز تیره
خونریزی داخلی بخش پایینی دستگاه گوارش، بواسیر داخلی، شقاق مقعد، پلیپ روده بزرگ، دیورتیکولیت یا سرطان روده بزرگ
خونریزی داخلی موجب تراوش به روده بزرگ و مخلوط شدن با خون می شود.
قرمز روشن
بواسیر، اختلالات دستگاه گوارش، سرطان روده بزرگ
مصرف غذاهایی که حاوی میزان بالایی رنگ قرمز باشد مثل شیرین بیان، آ نبات و سایر مواد غذایی که با رنگ مصنوعی ساخته می شوند. کلیه علل مربوط به رنگ مدفوع قرمز تیره و سیاه
نارنجی
اختلال کیسه صفرا، زمان انتقال سریع
اختلال کیسه صفرا، زمان انتقال سریع، مصرف داروها یا مواد غذایی مثل هویج و اسفناچ که حاوی بتا کاروتین هستند، آنتاسیدهایی که حاوی هیدروکسید آلومینیوم هستند و مواد غذایی که به طور مصنوعی سنتز می شوند.
زرد
سندرم گیلبرت، سوء جذب، جیادردیاسیس و سرطان لوزالمعده
سندرم گیلبرت موجب فراوری ضعیف گلوبول های قرمز خون می شود، سوءجذب چربی ها آن را به روده بزرگ می رساند که در آنجا با مدفوع مخلوط می شود؛ در جیاردیاسیس، پروتوزون ها موجب اسهال می شوند.
سبز تیره
مصرف سبزیجات سبز رنگ مثل اسفناچ، سرعت انتقال سریع، سندرم روده تحریک پذیر، کولیت اولسراتیو و بیماری سلیاک
مصرف سبزیجات سبز برگ دار، موادغذایی با ادویه لیمو، مکمل آهن، مکمل های ویتامین که حاوی کلوروفیل باشند یا غذاهایی که حاوی رنگ خوراکی سبز باشند مثل ژله.
خاکستری
سوءجذب
انسداد جریان صفرا از کیسه صفرا به روده. محتمل ترین علت وجود تومر در مجرای صفرا یا لوزالمعده است.
خاکی
سوء جذب هپاتیت، اختلالات کیسه صفرا
هپاتیت و مشکلات کیسه صفرا جریان صفرا به خارج کبد را مختل می کند و درنتیجه مدفوع سنگ مانند می شود.